İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 — Bu Yönetmelik, işyerlerinde sağlık ve güvenlik şartlarının
iyileştirilmesi için alınacak önlemleri belirler.
Bu amaçla;
a) Mesleki risklerin önlenmesi, sağlık ve güvenliğin korunması, risk ve kaza
faktörlerinin ortadan kaldırılması,
b) İş sağlığı ve güvenliği konusunda işçi ve temsilcilerinin eğitimi,
bilgilendirilmesi, görüşlerinin alınması ve dengeli katılımlarının sağlanması,
c) Yaş, cinsiyet ve özel durumları sebebi ile özel olarak korunması gereken
kişilerin çalışma şartları,
ile ilgili genel prensipler ve diğer hususlar bu Yönetmelikte düzenlenmiştir.
Kapsam
Madde 2 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına
giren tüm işyerlerini kapsar.
Dayanak
Madde 3 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci
maddesine göre düzenlenmiştir.
Tanımlar
Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen ;
a) Risk değerlendirmesi: İşyerlerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek
tehlikelerin, işçilere, işyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara
karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalışmaları,
b) Sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi: İşyerinde sağlık ve güvenlik konularında
işçileri temsil etmeye yetkili kişiyi,
c) Önleme: Mesleki riskleri önlemek veya azaltmak için işyerinde yapılan işlerin
bütün aşamalarında planlanmış veya alınmış önlemlerin tümünü,
d) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
İşverenlerin Yükümlülükleri
Genel Hükümler
Madde 5 — İşverenlerin yükümlülükleri ile ilgili genel hükümler aşağıda
belirtilmiştir:
a) İşveren, işle ilgili her konuda işçilerin sağlık ve güvenliğini korumakla
yükümlüdür.
b) İşverenin iş sağlığı ve güvenliği konusunda işyeri dışındaki uzman kişi veya
kuruluşlardan hizmet alması bu konudaki sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
c) İşçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki yükümlülükleri, işverenin
sorumluluğu ilkesini etkilemez.
İşverenin Genel Yükümlülükleri
Madde 6 — İşveren aşağıda belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili hususları
yerine getirmekle yükümlüdür:
a) İşveren, işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin
önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak,
organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorundadır.
İşveren, sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi
ve mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi amaç ve çalışması içinde olacaktır.
b) İşveren, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin alınmasında
aşağıdaki genel prensiplere uyacaktır:
1) Risklerin önlenmesi,
2) Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi,
3) Risklerle kaynağında mücadele edilmesi,
4) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için, özellikle işyerlerinin tasarımında,
iş ekipmanları, çalışma şekli ve üretim metodlarının seçiminde özen gösterilmesi,
özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun
hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi,
5) Teknik gelişmelere uyum sağlanması,
6) Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla
değiştirilmesi,
7) Teknolojinin, iş organizasyonunun, çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve
çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme
politikasının geliştirilmesi,
8) Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi,
9) İşçilere uygun talimatların verilmesi.
c) İşveren, işyerinde yapılan işlerin özelliklerini dikkate alarak;
1) Kullanılacak iş ekipmanının, kimyasal madde ve preparatların seçimi,
işyerindeki çalışma düzeni gibi konular da dahil işçilerin sağlık ve güvenliği
yönünden tüm riskleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucuna göre; işverence
alınan önleyici tedbirler ile seçilen çalışma şekli ve üretim yöntemleri,
işçilerin sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltmeli ve işyerinin
idari yapılanmasının her kademesinde uygulanmalıdır.
2) Bir işçiye herhangi bir görev verirken, işçinin sağlık ve güvenlik yönünden
uygunluğunu göz önüne alır.
3) Yeni teknolojinin planlanması ve uygulanmasının, seçilecek iş ekipmanının
çalışma ortam ve koşullarına, işçilerin sağlığı ve güvenliğine etkisi konusunda
işçiler veya temsilcileri ile istişarede bulunur.
4) Ciddi tehlike bulunduğu bilinen özel yerlere sadece yeterli bilgi ve talimat
verilen işçilerin girebilmesi için uygun önlemleri alır.
d) Aynı işyerinin birden fazla işveren tarafından kullanılması durumunda
işverenler, yaptıkları işin niteliğini dikkate alarak; iş sağlığı ve güvenliği
ile iş hijyeni önlemlerinin uygulanmasında işbirliği yapar, mesleki risklerin
önlenmesi ve bunlardan korunma ile ilgili çalışmaları koordine eder,
birbirlerini ve birbirlerinin işçi veya işçi temsilcilerini riskler konusunda
bilgilendirirler.
e) İş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni konusunda alınacak önlemler hiç bir
şekilde işçilere mali yük getirmez.
Koruyucu ve Önleyici Hizmetler
Madde 7 — İşyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili koruyucu ve önleyici hizmetlerin
yerine getirilmesi için aşağıda belirtilen hususlara uyulacaktır:
a) Bu Yönetmeliğin 5 ve 6 ncı maddelerinde belirtilen yükümlülükler saklı kalmak
kaydıyla, işveren, işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu
hizmetleri yürütmek üzere, işyerinden bir veya birden fazla kişiyi görevlendirir.
b) Sağlık ve güvenlikle görevli kişiler, işyerinde bu görevlerini yürütmeleri
nedeniyle hiçbir şekilde dezavantajlı duruma düşmezler. Bu kişilere, söz konusu
görevlerini yapabilmeleri için yeterli zaman verilir.
c) İşyerinde bu görevleri yürütebilecek nitelikte personel bulunmaması halinde,
işveren dışarıdan bu konuda yeterlik belgesi olan uzman kişi veya kuruluşlardan
hizmet alır.
d) İşveren hizmet aldığı kişi veya kuruluşlara, işçilerin sağlık ve güvenliğini
etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel faktörler hakkında bilgi verir. Bu
kişi veya kuruluşlar, bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin (b) bendinde sözü
edilen işçiler ve bu işçilerin işverenleri hakkındaki gerekli bilgilere de
ulaşabilmelidirler.
e) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütmek üzere:
1) Görevlendirilen kişiler gerekli nitelik, bilgi ve beceriye sahip olacaktır.
2) Dışarıdan hizmet alınan kişi veya kuruluşlar gerekli kişisel beceri, mesleki
bilgi ve donanıma sahip olacaktır.
3) Görevlendirilen kişiler veya dışarıdan hizmet alınan kişi veya kuruluşların
sayısı; işyerinin büyüklüğü, maruz kalınabilecek tehlikeler ve işçilerin
işyerindeki dağılımı dikkate alınarak, koruyucu ve önleyici çalışmaların
organizasyonunu yapmaya ve yürütmeye yeterli olacaktır.
f) İşyeri içindeki veya dışındaki kişi veya kuruluşların bu maddede belirtilen
sağlık ve güvenlik risklerini önleme ve risklerden korunma ile ilgili görev ve
sorumlulukları açık olarak belirlenir. Bu kişi ve kuruluşlar gerektiğinde
birlikte çalışırlar.
g) İşverenin yeterli mesleki bilgi, beceri ve donanıma sahip olması halinde,
işyerinin büyüklüğü, işin niteliği ve işçi sayısı dikkate alınarak bu maddenin
(a) bendinde belirtilen hususların yerine getirilmesi sorumluluğunu kendisi
üstlenebilir.
h) İş sağlığı ve güvenliği konularında hizmet verecek kişi ve kuruluşların
nitelikleri ve belgelendirilmesi ile işverenin sorumluluğu hangi hallerde
üstlenebileceği ile ilgili usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir.
İlkyardım, Yangınla Mücadele ve Kişilerin Tahliyesi, Ciddi ve Yakın Tehlike
Madde 8 — İlkyardım, yangınla mücadele ve kişilerin tahliyesi, ciddi ve yakın
tehlike ile ilgili uyulacak hususlar aşağıda belirtilmiştir:
a) İşveren;
1) İşyerinin büyüklüğünü, yapılan işin özelliğini ve işyerinde bulunan işçilerin
ve diğer kişilerin sayısını dikkate alarak; ilkyardım, yangınla mücadele ve
kişilerin tahliyesi için gerekli tedbirleri alır.
2) Özellikle ilkyardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele
konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli
düzenlemeleri yapar.
b) İşveren, (a) bendinde belirtilen ilkyardım, yangınla mücadele ve tahliye
işleri için, işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeleri dikkate alarak, bu
konuda eğitimli, uygun donanıma sahip yeterli sayıda kişiyi görevlendirir.
c) İşveren;
1) Ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan tüm işçileri,
tehlikeler ile bunlara karşı alınmış ve alınacak önlemler hakkında mümkün olan
en kısa sürede bilgilendirir.
2) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlike durumunda, işçilerin işi bırakarak derhal
çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için gerekli talimatı
verir ve gerekeni yapar.
3) Ciddi ve yakın tehlike durumunun devam ettiği çalışma şartlarında, zorunlu
kalınması halinde, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilen kişiler
hariç, işçilerden çalışmaya devam etmelerini istemeyecektir.
d) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlike durumunda işyerini veya tehlikeli bölgeyi
terk eden işçiler bu hareketleri nedeniyle dezavantajlı duruma düşmeyecek ve
herhangi bir zarar görmeyecektir.
e) İşveren, işçilerin kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve
yakın bir tehlike olduğunda ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda,
kendi bilgileri doğrultusunda ve mevcut teknik donanımlar ile tehlikenin
sonuçlarının engellenmesi için gerekeni yapabilecek durumda olmalarını sağlamak
zorundadır.
İşçiler, kendi görevlerini yapmakta ihmal veya kusurlu davranışları olmadıkça bu
hareketlerinden dolayı dezavantajlı duruma düşürülemezler.
İşverenin Diğer Yükümlülükleri
Madde 9 — İşveren yukarıda belirtilen yükümlülükleri ile beraber aşağıdaki
hususları yerine getirmekle yükümlüdür:
a) İşveren ;
1) İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da
kapsayacak şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapar.
2) Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve
kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar verir.
3) Üç günden fazla işgünü kaybı ile sonuçlanan iş kazaları ile ilgili kayıt
tutar.
4) İşçilerin uğradığı iş kazaları ile ilgili rapor hazırlar.
b) (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentlerinde belirtilen çalışmalar ve
değerlendirmelerle ilgili kayıt ve dokümanların hazırlanması ile (a) bendinin
(3) ve (4) numaralı alt bentlerinde belirtilen belgelerin düzenlenmesi,
işyerinin büyüklüğü ve yapılan işin niteliğine göre, Bakanlıkça belirlenen usul
ve esaslara uygun şekilde yapılır.
İşçilerin Bilgilendirilmesi
Madde 10 — İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin etkin bir biçimde
sürdürülmesi için işçilerin bilgilendirilmesi esastır. Bu amaçla;
a) İşveren, işyerinin büyüklüğüne göre;
1) İşyerinin geneli ile işçinin çalışmakta olduğu bölümde veya yaptığı her işte
yürütülen faaliyetler, sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici
tedbirler hakkında,
2) Bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinin (b) bendine göre, işyerinde görevlendirilen
kişiler hakkında,
işçilerin ve temsilcilerinin gerekli bilgiyi almalarını sağlamak zorundadır.
b) İşveren, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen işçilerin
de, (a) bendinde belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu
işçilerin işverenlerine gerekli bilgileri verir.
c) İşveren, işyerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görev ve sorumluluğu
bulunan işçilerin veya temsilcilerinin bu görevlerini yürütebilmeleri için;
1) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt
bentlerinde belirtilen risk değerlendirmesi ve alınan koruyucu önlemlere,
2) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinin (3) ve (4) numaralı alt
bentlerinde belirtilen iş kazası kayıtları ve raporlarına,
3) Sağlık ve güvenlikle ilgili denetim faaliyetlerinden, bu konuda sorumlu kişi
ve kuruluşlardan, koruma ve önleme çalışmalarından elde edilen bilgilere,
ulaşabilmelerini sağlar.
İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanması
Madde 11 — İşveren sağlık ve güvenlikle ilgili konularda işçilerin görüşlerinin
alınması ve katılımlarının sağlanması için aşağıdaki hususları yerine getirmekle
yükümlüdür:
a) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konularında işçi veya temsilcilerinin
görüşlerini alır, öneri getirme hakkı tanır ve bu konulardaki görüşmelerde yer
almalarını ve dengeli katılımlarını sağlar.
b) İşverence, iş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevleri bulunan işçi veya
temsilcilerinin özellikle aşağıdaki konularda dengeli bir şekilde yer almaları
sağlanır veya önceden görüşleri alınır:
1) Sağlık ve güvenliği önemli derecede etkileyebilecek herhangi bir önlemin
alınmasında.
2) Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin (a) bendinde belirtilen işler ile 7 nci
maddesinin (a) bendinde ve 8 inci maddesinin (b) bendinde belirtilen kişilerin
görevlendirilmesinde.
3) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinde ve 10 uncu maddesinde
belirtilen hususlarda.
4) Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin (c) bendinde belirtilen işyeri dışındaki
uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alınmasında.
5) Bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinde belirtilen eğitimin organizasyonu ve
planlanmasında.
c) İş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevi bulunan işçi temsilcileri,
tehlikenin azaltılması veya tehlikenin kaynağında yok edilmesi için işverene
öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına
sahiptir.
d) İş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevleri bulunan işçi veya işçi
temsilcileri, bu görevlerini yürütmeleri nedeniyle dezavantajlı duruma
düşürülemezler.
e) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevi bulunan işçi
temsilcilerine, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirebilmeleri
için her türlü imkanı sağlar ve herhangi bir ücret kaybı olmadan çalışma
saatleri içerisinde yeterli zamanı verir.
f) İşçiler veya temsilcileri, iş sağlığı ve güvenliği konusunda işverence alınan
önlemlerin ve sağlanan imkanların yetersiz olduğu kanaatine varmaları halinde
Bakanlığa başvurma hakkına sahiptir.
İşçi temsilcileri, işyerinde yetkili makamlarca yapılan denetimler sırasında
görüşlerini bildirme hakkına sahiptir.
İşçilerin Eğitimi
Madde 12 — İşyerinde sağlık ve güvenliğin sağlanması ve sürdürülebilmesi için;
a) İşveren, her işçinin çalıştığı yere ve yaptığı işe özel bilgi ve talimatları
da içeren sağlık ve güvenlik eğitimi almasını sağlamak zorundadır. Bu eğitim
özellikle;
1) İşe başlanmadan önce,
2) Çalışma yeri veya iş değişikliğinde,
3) İş ekipmanlarının değişmesi halinde,
4) Yeni teknoloji uygulanması halinde,
yapılır.
Eğitim, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve
gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır.
b) İşveren, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen işçilerin
yaptıkları işlerde karşılaşacakları sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili
yeterli bilgi ve talimat almalarını sağlar.
c) Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görevi bulunan işçi temsilcileri özel
olarak eğitilir.
d) (a) ve (c) bentlerinde belirtilen eğitim, işçilere veya temsilcilerine
herhangi bir mali yük getirmez ve eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden
sayılır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İşçilerin Yükümlülükleri
Madde 13 — İşçiler işyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili aşağıda belirtilen
hususlara uymakla yükümlüdür:
a) İşçiler, davranış ve kusurlarından dolayı, kendilerinin ve diğer kişilerin
sağlık ve güvenliğinin olumsuz etkilenmemesi için azami dikkati gösterirler ve
görevlerini, işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar
doğrultusunda yaparlar.
b) İşçiler, işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar
doğrultusunda, özellikle;
1) Makina, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim
araçlarını doğru şekilde kullanmak,
2) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve kullanımdan
sonra muhafaza edildiği yere geri koymak,
3) İşyerindeki makina, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalardaki güvenlik
donanımlarını kurallara uygun olarak kullanmak ve bunları keyfi olarak
çıkarmamak ve değiştirmemek,
4) İşyerinde sağlık ve güvenlik için ciddi ve ani bir tehlike olduğu kanaatine
vardıkları herhangi bir durumla karşılaştıklarında veya koruma tedbirlerinde bir
aksaklık ve eksiklik gördüklerinde, işverene veya sağlık ve güvenlik işçi
temsilcisine derhal haber vermek,
5) İşyerinde, sağlık ve güvenliğin korunması için teftişe yetkili makam
tarafından belirlenen zorunlulukların yerine getirilmesinde, işverenle veya
sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile işbirliği yapmak,
6) İşveren tarafından güvenli çalışma ortam ve koşullarının sağlanması ve kendi
yaptıkları işlerde sağlık ve güvenlik yönünden risklerin önlenmesinde, işveren
veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile mevzuat uygulamaları doğrultusunda
işbirliği yapmak,
ile yükümlüdürler.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çeşitli Hükümler
Sağlık Gözetimi
Madde 14 — İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik
risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür:
a) İşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları işe uygun olduğunu
belirten sağlık raporu alınır.
b) Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık muayeneleri
düzenli aralıklarla yapılır.
Risk Grupları
Madde 15 — Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler ve diğer hassas risk grupları,
özellikle bunları etkileyen tehlikelere karşı korunurlar.
Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilcisi
Madde 16 — İşyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili çalışmalara katılma,
çalışmaları izleme, önlem alınmasını isteme, önerilerde bulunma ve benzeri
konularda işçileri temsil etmeye yetkili, bir veya daha fazla işçi, sağlık ve
güvenlik işçi temsilcisi olarak görev yapar.
Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilcisi, işyerinde çalışan işçiler tarafından seçilir.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Son Hükümler
İlgili Avrupa Birliği Mevzuatı
Madde 17 — Bu Yönetmelik 12/6/1989 tarihli ve 89/391/EEC sayılı Avrupa Birliği
Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanmıştır.
Yürürlük
Madde 18 — Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 19 — Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.